Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
Στους αρχαίους συγγραφείς, Ησίοδο, Πίνδαρο και στους μεταγενέστερους, η λέξη "Πόντος", όταν χρησιμοποιείται για να ονομάσει θαλάσσιο χώρο, ταυτίζεται με τον Εύξεινο Πόντο. Στους αττικούς ρήτορες η ονομασία "Πόντος" αποδίδεται στην Ταυρική χερσόνησο (Κριμαία), ενώ αργότερα μετά τον Ηρόδοτο και, κυρίως, έπειτα από τον Ξενοφώντα (Κύρου Ανάβασις), οι γεωγράφοι και οι συγγραφείς "Πόντο" αποκαλούν τη νότια περιοχή του Εύξεινου Πόντου, που περιλαμβάνει τον παραλιακό χώρο ανάμεσα στον Άλυ ποταμό και την κολχίδα, ανατολικά της Τραπεζούντας, από την πόλη Διοσκουριάδα ως το δυτικό τμήμα της Σινώπης.
Ο Πόντος είναι η ελληνική ονομασία της γεωγραφικής περιοχής των ΒΑ. ακτών της Μικράς Ασίας, η παράλια περιοχή της Καππαδοκίας, ανατολικά της Παφλαγονίας, η οποία σήμερα ανήκει στην Τουρκία. Η γεωγραφική θέση του Πόντου ορίζεται δυτικά από τον ποταμό Παρθένιο της Βιθυνίας, νότια από την οροσειρά Ολγασύς, ανατολικά από τη λεγόμενη Μικρή Αρμενία και βόρεια από τη θάλασσα του Ευξείνου Πόντου που σήμερα ονομάζεται και Μαύρη Θάλασσα (τουρκικά: Καρά-Ντενίζ).
Κατά τον Ηρόδοτο, τον Ξενοφώντα και άλλους αρχαίους ιστορικούς, Πόντος ονομάεται η επιμήκης και ευρεία παραλιακή χώρα του Εύξεινου Πόντου. Από χωροταξική άποψη περιλαμβάνει τα εδάφη ανάμεσα στον Φάση ποταμό, κοντά στον οποίο βρίσκεται η σημερινή πόλη Βατούμ της Γεωργίας και στην Ηράκλεια την Ποντική. Στο εσωτερικό η περιοχή εκτείνεται σε βάθος 200 έως 300 χιλιομέτρων οριοθετημένη από τις απροσπέλαστες οροσειρές του Σκυσίδη, του Παρυάδρη και του Αντιταύρου. Το ορεινό και άγονο σε μεγάλο μέρος του έδαφος διαρρέεται από τους ποταμούς Άλυ, Ίρη, Μελάνθιο, Θερμώδοντα, Χαρσιώτη, Πρύτανη, Πυξίτη και Καλοπόταμο.
Ο Πόντος υπήρξε στην αρχαιότητα πεδίο έντονου ελληνικού αποικισμού αλλά και βασίλειο επί Μιθριδάτη. Στην ύστερη βυζαντινή περίοδο, ξαναϋπήρξε ως ανεξάρτητο κράτος. Μέχρι το 1923 και την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών που ακολούθησε κατ΄ επιταγή της Συνθήκης της Λωζάνης κατοικούνταν, σε σημαντικό ποσοστό, από ελληνόφωνους χριστιανικούς και μουσουλμανικούς πληθυσμούς.
Ο Πόντος στη μυθολογία
Η Iστορία του Ποντιακού Ελληνισμού άρχισε πριν 3.000 χρόνια, με τις πρώτες Ελληνικές αποικίες. Ωστόσο, αυτό που επιχειρείται, εξυπηρετώντας ανθελληνικά συμφέροντα, με την απαξίωση ή και τον αφανισμό της αρχέγονης ιστορίας των Ποντίων, είναι η παραχάραξη της ιστορίας με βίαιο και ανίερο τρόπο. Καθώς και η καταστρατήγηση κάθε έννοιας απονομής Δικαιοσύνης. Η μεγάλη και μακραίωνη ιστορία αυτού του τόπου και του λαού, δεν φτάνουν πολλές σελίδες για να καταγραφεί. Αφού η αφετηρία της ιστορίας του Ποντιακού Ελληνισμού βυθίζεται μέσα στην αχλύ του θρύλου της Αργοναυτικής εκστρατείας και ο θρύλος αυτός έχει την αρχή του στο μύθο του Φρίξου και της Έλλης. Αυτή αποτελεί την πρώτη επαφή του Μητροπολιτικού Ελληνισμού με τον Πόντο, με τη μυθική της βέβαια, έκφραση. Η δεύτερη επαφή, πιο δυναμική και προγραμματισμένη, έγινε με την Αργοναυτική εκστρατεία, στην χώρα της Κολχίδας για το χρυσόμαλλο δέρας.
Ορφέας, ο μυθικός λυράρης που έσωσε τους Αργοναύτες από τις Σειρήνες
Ιστορία
Μέρος πρώτο: Προ Χριστού
Περίπου στο 1000 π.Χ. γίνονται τα πρώτα εμπορικά ταξίδια από το Αιγαίο πέλαγος στον Άξενο Πόντο, ο οποίος αργότερα κατ’ ευφημισμόν ονομάστηκε Εύξεινος Πόντος, για την αναζήτηση διαφόρων μεταλλευμάτων, κυρίως χρυσού.
Περίπου το 800 π.Χ. ιδρύεται η Σινώπη, στα βόρεια παράλια της Μικράς Ασίας, από Ίωνες ναυτικούς (κάποιοι υποστιρίζουν ότι ιδρύθηκε από Μιλήσιους). Κατά τη διάρκεια του 8ου αιώνα, οι Έλληνες δημιούργησαν μια σειρά από Ελληνικές αποικίες, στις παραλίες του τόπου: Ηράκλεια, Κοτύωρα, Κερασούντα, Τραπεζούντα (το 783 π.Χ. από Σινωπείς), Φάσις, Διοσκουριάς, Παντικάπαιον, Όλβια, Θεοδοσία, Οδησσός κλπ. Τέλος, το 562 π.χ. οι Ίωνες της Φώκαιας ίδρυσαν την Αμισό (Σαμψούντα).
Στη Τραπεζούντα φιλοξενήθηκαν το 401 π.Χ. οι Μύριοι του Ξενοφώντα όταν αντίκρυσαν από τις Ποντικές Άλπεις την θάλασσα και αναφώνησαν το «θάλαττα, θάλαττα»–, την Kρώμνα, το Πτέριον, την Kύτωρο κ.ά.
Ανάμεσα στο 363-302 π.Χ. ιδρύεται ανεξάρτητο κράτος που έφτασε στη μεγαλύτερη ακμή του, κατά τους χρόνους του Μιθριδάτη ΣΤ’ του Ευπάτορα (120-63 π.Χ.), ο οποίος συνετέλεσε και στη διάδοση του Ελληνικού πολιτισμού, καθώς ο ίδιος είχε Ελληνική παιδεία. H Ελληνική γλώσσα καθιερώθηκε στο βασίλειο ως επίσημη γλώσσα επικοινωνίας των πολυάριθμων, άρα και πολύγλωσσων εθνοτήτων της Μικράς Ασίας.
Τα χρόνια 302-63 π.Χ (Δειναστεία Μιθριδατών) ήταν η περίοδος ακμής του Βασιλείου του Πόντου με πρωτεύουσα την Αμάσεια.
Το 63 π.Χ. γίνεται η κατάλυψη Τραπεζούντας από τον Πομπήιο (Ο Γναίος Πομπήιος ο Μέγας, 29 Σεπτεμβρίου 106 π.Χ. - 28 Σεπτεμβρίου 48 π.Χ., γνωστός συνήθως ως Πομπήιος ή Μέγας Πομπήιος, ήταν στρατιωτικός και πολιτικός ηγέτης της ύστερης Ρωμαϊκής Δημοκρατίας).
Σύμφωνα με πληροφορίες των Ηρόδοτου, Αισχύλου, Ξενοφώντα, καθώς και του Στράβωνα (65 π.Χ.-23 μ.Χ.), στο εσωτερικό της ποντιακής γης ζούσαν διάφοροι γηγενείς λαοί, μερικοί από τους οποίους τα κατοπινά χρόνια εξελληνίστηκαν ή, κατά την ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδο, σταδιακά εκχριστιανίστηκαν, όπως έγινε και στις υπόλοιπες ελληνιστικές και βυζαντινές περιοχές.
Σύμφωνα με τις πηγές σε αυτόν τον γεωγραφικό χώρο κατοικούσαν οι Ασοί ή Ασαίοι, οι Σάονες, οι Φθειροφάγοι, οι Επτακωμήτες, οι Ηνίοχοι, οι Σίνδες, οι Σάσπειρες, οι Βέχειροι, οι Βυζήρες, οι Κίσσιοι, οι Παφλαγόνες και οι Αλιζώνες για τους οποίους κάνει μνεία ο Όμηρος. Άλλα φύλα που κατοικούσαν στην περιοχή πριν την έλευση των Ελλήνων ήταν οι Αμαζόνες, οι Λευκοσύροι ή Σύριοι, οι Τιβαρίνοι, οι Μαριανδύνοι, οι Χάλυβες, οι Μοσσύνοικοι, οι Μόσχοι, οι Δρίλλες, οι Μάκρωνες, οι Μακροκέφαλοι, οι Σκυθινοί, οι Καππαδόκες, οι Καύκωνες, οι Χαλδαίοι, οι Σάννοι, οι Κερκίτες, ο Ταοχοί, οι Φασιανοί και οι Κόλχοι.
Από τους λαούς αυτούς πιο γνωστοί στους Έλληνες υπήρξαν οι Κόλχοι ή Λαζοί, οι οποίοι κατοικούσαν στην περιοχή της Λαζίας (Lazona), ανατολικά της Τραπεζούντας, και είχαν πάρει το όνομα τους από τον απόγονο του Αιήτη, Κόλχο. Διακρίνονταν σε πολλές φυλές, όπως Μαχελόνες, Ζυνδρείτες, Άψιλες (Αψίλιους), Αβασγοούς κ.ά. και κατά τον Ηρόδοτο, ήταν αιγυπτιακής καταγωγής, υπολείμματα των στρατευμάτων του Αιγύπτιου βασιλιά Σέσωστρη, που είχε εκστρατεύσει στον Πόντο.
Αυτή η άποψη του Ηροδότου όμως, αντιφάσκει με το γεγονός ότι η γλωσσά των σύγχρονων Λαζών και του συγγενικού τους φίλου, των Μιγγρελίων της Γεωργίας, δεν έχει καμιά σχέση με την γλωσσά των αρχαίων Αιγυπτίων διότι τα λαζικά και τα μιγγρέλικα ανήκουν στον γλωσσολογικό κλάδο του Νότιου Καυκάσου, όπως και η γεωργιανή γλωσσά, ενώ τα αρχαία αιγυπτιακά ανήκουν σε έναν τελείως διαφορετικό γλωσσολογικό κλάδο, αυτόν της αφροασιατικής ομογλωσσίας.
Σημαντικές γεννήσεις κατά τους αιώνες 4ου-1ου π.Χ.:
-
Ο φιλόσοφος Διογένης ο «Κυνικός» γεννήθηκε στη Σινώπη περίπου το 412 π.Χ., (σύμφωνα με άλλες πηγές το 399 π.Χ.).
-
Ο Δίφιλος ο Σινωπεύς (κωμικός ποιητής του 4ου π.Χ. αι.).
-
Ο Διονυσόδωρος από την Αμισό (μαθηματικός του 2ου π.Χ. αι.).
-
Ο Τυραννίων από την Αμισό (λόγιος και γραμματικός του 1ου π.Χ.).
-
Ο Ηρακλείδης ο Ποντικός (αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και αστρονόμος του 4ου αιώνα/ θάνατος 322 π.Χ. – 310 π.Χ. στην Αθήνα).
-
Ο Βάττων από τη Σινώπη (ιστοριογράφος) και πολλά άλλα σημαντικά πρόσωπα και γεγονότα της πραγματικής μας ιστορίας.
-
Από τον Πόντο καταγόταν και ο ιστορικός και γεωγράφος Στράβων.
Μέρος δεύτερο: Μετά Χριστόν
Ο Αυτοκράτορας Ανδριανός (Ο Πόπλιος Αίλιος Τραϊανός Αδριανός, 24 Ιανουαρίου 76 - 10 Ιουλίου 138, ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας κατά τα έτη 117–138, καθώς επίσης στωικός και επικούρειος φιλόσοφος. Αποτελεί τον τρίτο από τους λεγόμενους "Πέντε Καλούς Αυτοκράτορες") επισκέπτεται τη Τραπεζούντα το 131 μ.Χ.
Στην περιοχή της Ματσούκας ιδρύονται οι μεγαλύτερες μονές του Πόντου, οι οποίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πνευματική καλλιέργεια των Ποντίων.
Η ιερή βασιλική, πατριαρχική και σταυροπηγιακή μονή του Τίμιου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου Ζαβουλών ή Βαζελών ιδρύθηκε το 270 μ.Χ., είναι η πρώτη μονή που ιδρύεται στον Πόντο και θεωρείται και από τα αρχαιότερα ελληνικά μοναστήρια.
Το 386 μ.Χ. ιδρύθηκε η ιερή βασιλική, πατριαρχική και σταυροπηγιακή μονή της Παναγίας Σουμελά.
Το 752 μ.Χ. ιδρύθηκε ιερή βασιλική, πατριαρχική και σταυροπηγιακή μονή του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα.
Ενώ οι Ρωμαίοι είχαν τοποθετήσει φύλακες στα σύνορα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (milites limitaneos) για να την προφυλάξουν από επιδρομές βαρβάρων και αλλοεθνών, αυτοί αντικαταστάθηκαν από τους ακρίτες, οι οποίοι συνέχισαν τη φύλαξη των χριστιανικών, πλέον, περιοχών. Γνώρισαν το απόγειο της δόξας τους, μεταξύ 7ου και 10ου αιώνα.
Τα χρόνια 1204-1461 μ.Χ. (Μοναρχία Μεγαλοκομνηνών) ήταν η περίοδος ακμής της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα.
Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας παραδόθηκε στον Μωάμεθ Β’ Πορθητή από τον Δαυβίδ Κομνηνό, μετά από 30 (κάπιοι λένε 32) μέρες πολιορκίας της Τραπεζούντας, κι ενάντια στη θέληση του λαού, στις 15 Αυγούστου 1461. Άντεξε οκτώ χρόνια περισσότερο από την Κωνσταντινούπολη και ήταν το τελευταίο προπύργιο του ελληνισμού που «έπεσε» στα χέρια των οθωμανών κατακτητών.
Μετά την άλωση της Τραπεζούντας, το παλάτι των Κομνηνών μετατράπηκε σε στρατώνα γενιτσάρων, η μητρόπολη των Κομνηνών η Παναγία Χρυσοκέφαλος σε τζαμί, όπως και όλες οι εκκλησίες. Ακολουθεί η μοίρα του εξισλαμισμού και το φαινόμενο του «κρυπτοχριστιανισμού» (εμφανή πίστη στο Ισλάμ αλλά βαθιά στο χριστιανισμό).
Το 1682 Ιδρύθηκε από τον Σεβαστό Κυμινήτη ΤΟ περίφημο φροντιστήριο της Τραπεζούντας, ο «Φάρος της Ανατολής»
Κατά την Οθωμανική Περίοδο του 1800 ξεκίνησαν μεταναστευτικά ρεύματα προς στη νότια Ρωσία και τον Καύκασο.
Από το 1821-1829 μ.Χ. γίνεται η Ελληνική επανάσταση, την οποία ξεκίνησε ο Αλέξιος Υψηλάντης, από το χωριό Υψηλή του Όφη, ενώ την τελευταία μάχη της Ελληνικής Επανάστασης, την έδωσε ο αδερφός του, Δημήτριος Υψηλάντης, στην Πέτρα Βοιωτίας. Η συμβολή των Ελλήνων του Πόντου στην Επανάσταση του 1821 και την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους, αποτελεί, ίσως, ένα από τα πιο αποσιωπημένα κομμάτια της νότερης ιστορίας μας. Η συμβολή των Ποντίων στην Επανάσταση ήταν καθοριστική και δεν μπορεί να αμφισβητηθεί τόσο από οργανωτικής πλευράς, όσο και από οικονομικής και πολεμικής συνεισφοράς.
Το 1845 μ.Χ. ο Γιάκομπ Φίλιπ Φαλμεράυερ (10 Δεκεμβρίου 1790, Τιρόλο – 26 Απριλίου 1861, Αυστριακός περιηγητής, δημοσιογράφος, πολιτικός και ιστορικός, περισσότερο γνωστός για τις περιηγητικές αφηγήσεις του και τις θεωρίες του σχετικά με τη φυλετική καταγωγή των Νεοελλήνων) εξέδωσε το βιβλίο με όνομα «Αποσπάσματα από την Ανατολή».
1884: Γέννηση Λεωνίδα Ιασωνίδη.
Κάποιοι Πόντιοι συνεργάζονταν με τους Γερμνούς το 1897-1950 (Γεώργιος Σπυρίδης, 1897-1950)
Το 1908 εμφνίζεται το κίνημα των Νεότουρκων στη Θεσσαλονίκη.
Έξι χρόνια αργότερα, από το 1914 μέχρι το 1918, συντελείται στους χριστιανικούς πληθυσμούς του Πόντου, η πρώτη φάση της Γενοκτονίας από τους Νεότουρκους. Εκτοπίζονται ολόκληρα χωριά στα βάθη της μικρασιατικής ενδοχώρας, ενώ όσοι άνδρες δεν κατατάσσονταν στο στρατό εκτελούσαν καταναγκαστικά έργα στα τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού).
Στις 19 Μαΐου 1919 αποβιβάζεται στο λιμάνι της Σαμψούντας ο Μουσταφά Κεμάλ και ξεκινά η δεύτερη και σκληρότερη φάση της Γενοκτονίας. Με συνοπτικές διαδικασίες εκτελείται η ελίτ του Πόντου. Ιερείς, δάσκαλοι, βουλευτές, επιχειρηματίες, μαθητές βρίσκουν τραγικό επίλογο στις κρεμάλες της Αμάσειας, στα λεγόμενα Δικαστήρια Ανεξαρτησίας.
Και στις δύο φάσεις της Γενοκτονίας δημιουργήθηκαν τα αντάρτικα σωματα σωτηρίας ως δύναμη αυτοάμυνας και αυτοπροστασίας του Ελληνισμού της περιοχής, στον ανατολικό Πόντο, κυρίως στην περιοχή της Σάντας, και στον δυτικό Πόντο, κυρίως στην περιοχή της Σαμψούντας και της Πάφρας. Τα σώματα αυτά, συγκροτούνταν από άτομα τα οποία ήταν φυγόστρατοι, λιποτάκτες, καταδιωκόμενοι και είχαν ως σκοπό να προστατεύσουν τα χωριά τους και τον άμαχο πληθυσμό. Σε κάποιες περιπτώσεις εκδηκήθηκαν και τιμώρησαν Τούρκους για τα εγκλήματα που διέπρατταν. Γύρω στο 1919 τα αντάρτικα σώματα μαζί με άλλους παράγοντες του Πόντου (πολιτικούς, Εκκλησία) δραστηριοποιήθηκαν για τη δημιουργία της Δημοκρατίας του Πόντου· ένα όνειρο που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.
Η δεύτερη φάση της Γενοκτονίας τελείωσε το 1923 μ.Χ., όπωτε υπογράφτηκε η συνθήκη της Λωζάνης.
Το 1930 υπογράφτηκε η συνθήκη της Άγυρας και ο Μουσταφά Κεμάλ ήταν υποψήφιος για το Νόμπελ ειρήνης.
1939: Ενώ οι πρόσφυγες που καταφθάνουν στην Ελλάδα εγκαθίστανται με δυσκολίες στη νέα τους πατρίδα, δεν έχουν την ίδια μοίρα οι πρόσφυγες που πήγαν στις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ, που δέχονται εκτοπισμούς από το καθεστώς του Στάλιν (1936-1949) στα βάθη της Ασίας.
Σημετοχή οπλαρχηγών από τον δυτικό κόσμο στην αντίσταση εντίων των βουλγαρικών στρατευμάτων μεταξύ 1941-1944. (Θεόδωρος Τσακιρίδης, 1891/1894 – 1973, ήταν Έλληνας οπλαρχηγός που συμμετείχε).
1959: Θάνατος Λεωνίδα Ιασωνίδη σε ηλικία 75 ετών, Γέννηση Φιοντόρ Γιουρτσίχιν(άγνωστη ημερομηνία θανάτου/εάν ζει).
Το 1960 καταφθάνει στην Ελλάδα το δεύτερο κύμα των προσφύγων από τις χόρες των ΕΣΣΔ.
Μέχρι το 1980 απουσίαζαν οι αναφορές για τα γεγονότα της Γενοκτονίας.
Το 1988-89 καταφθάνει στην Ελλάδα το τρίτο κύμα των προσφύγων από τις χόρες των ΕΣΣΔ.
Στις 21 Απριλίου του 1934 γίνεται η 1η Πανευρωπαϊκή Ελληνική Σύσκεψη και λύνεται το γλωσσικό πρόβλημα που προυπήρχε.
Το 1994 η Βουλή των Ελλήνων αναγνωρίζει ομόφωνα την 19η Μαΐου ως ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Η Κύπρος είναι η πρώτη χώρα που αναγνωρόζει τη Γενοκτονία με απόφαση της Βουλής των Αντιπροσώπων.
Το 2006 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναγνωρίζει τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου.
Το 2007 η Διεθνής Ένωση Ακαδημαϊκών για τη Μελέτη των Γενοκτονιών (IAGS, International Association of Genocide Scholars) αναγνωρίζει τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου.
Το 2010, 88 χρόνια μετά τον ξεριζωμό, και για πρώτη φορά στην ιστορία της μονής, γίνεται ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου πατριαρχική Θεία Λειτουργία.
"Το 2010, 88 χρόνια μετά τον ξεριζωμό, και για πρώτη φορά στην ιστορία της μονής, γίνεται ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου πατριαρχική Θεία Λειτουργία."